Rozwój urbanizacyjny Mayfair rozpoczął się pod koniec XVII wieku. Pierwszymi znaczącymi budynkami wzniesionymi w okolicy były wiejskie posiadłości brytyjskiej arystokracji. Rustykalne wille zaczęły systematycznie wypierać farmy i sady ubogich rolników. Stopniowy napływ elity towarzyskiej doprowadził również do upadku lokalnego jarmarku, organizowanego corocznie na terenie dzisiejszego Shepherd Market. Powstanie dwóch, najbogatszych domów – Clarendon House i Burlington House – wyznaczyło szczyt epoki wiejskich rezydencji Mayfair. Na początku XVIII wieku era pałacowa przeszła jednak do historii, a nowym inwestorem strategicznym w okolicy stała się rodzina Grosvenor. Jej członkowie rozbudowali dzielnicę na szeroką skalę, nadając jej dzisiejszy zarys.
Era pałacowa – Clarendon House
Historia domu Clarendon House jest znana przede wszystkim ze względu na jego kontrowersyjnego właściciela. Lord Clarendon był kanclerzem na dworze Karola II Stuarta (1660-1668). Jego pałac powstał wkrótce po tym, jak król Francji – Ludwik XIV, otrzymał od monarchy brytyjskiego prawa do miasta Dunkierka. Udział kanclerza w podpisaniu haniebnego porozumienia wzbudził gniew Londyńczyków do takiego stopnia, że Clarendon House otrzymał nieoficjalny przydomek Dunkirk House. Jedna z plotek głosiła, że siedziba lorda została w całości wykończona za brudne, francuskie pieniądze. Rezydencja stała się znienawidzonym symbolem tego, jak szybka i nieuczciwa była kariera polityczna za czasów Karola II. Jego ministrowie otrzymywali bajońskie wypłaty ze skarbu państwa, dodatkowo zarabiając na handlu tytułami i stanowiskami na dworze. Przepych Dunkirk House raził oczy Londyńczyków, a niechęć do kanclerza rosła coraz bardziej. W czerwcu 1667 roku rozjuszony motłoch napadł na posiadłość. Drzewa przed pałacem zostały ścięte, a niektóre z okien wybite. Na bramie wjazdowej ktoś narysował szubienicę. Postępujący ostracyzm w kręgach arystokracji i utrata wpływów na dworze zmusiły w końcu lorda Clarendon do wyjazdu na stałe za granicę. Po jego śmierci na obczyźnie, dom został sprzedany na poczet spłaty jego niebotycznych długów. W 1683 roku znienawidzony przez Londyńczyków budynek zrównano z ziemią.
Era pałacowa – Burlington House
Burlington House jest jedyną rezydencją dawnej arystokracji Mayfair, która wytrzymała upływ czasu i zachowała się do dnia dzisiejszego. Fasada willi pochodząca z około 1718 roku znajduje się obecnie za potężnym ogrodzeniem dobudowanym w czasach wiktoriańskich. Po zakończeniu prac budowlanych w 1667 roku, Burlington House był ostatnim domem leżącym na zachód od Piccadilly. Jego właściciel, lord Burlington zwykł mówić, że mur jego ogrodu wyznacza absolutny kres Londynu i nikt poważny nie wybuduje nic leżącego poza nim. Jeszcze za jego życia Londyn ze swą nienasyconą potrzebą ekspansji udowodnił mu, jak bardzo się mylił. Kiedy earl zmarł bezdzietnie w 1753 roku, majątek został sprzedany lordowi Cavendish. Najbardziej znaną zmianą dokonaną przez nowego właściciela była budowa Burlington Arcade. Dwa zadaszone rzędy eleganckich butików powstały w 1819 roku. Cavendish wybudował kryty bazar przystający do murów ogrodu, aby przechodzące pod domem pospólstwo przestało wrzucać śmieci na teren jego posiadłości. Tutejsze sklepy jubilerskie i modniarskie do dzisiaj zaliczają się do najdroższych w Londynie. W 1854 roku podupadająca nieco rezydencja została ostatecznie wykupiona przez rząd Wielkiej Brytanii i przekształcona w budynek użyteczności publicznej. Obecnie jest siedzibą Królewskiej Akademii Sztuk Pięknych (ang. Royal Academy of Arts), a także kilku innych stowarzyszeń naukowych i prywatnego klubu The Royal Society.
Era pałacowa – Berkeley House
Inną, wartą wspomnienia rezydencją wybudowaną w sercu Mayfair był Berkeley House. Pałac został wzniesiony dla lorda Berkeley, ambitnego oficera armii królewskiej Karola I (1625-1649). Niestety jego znakomita kariera wojskowa była o wiele mniej znana na stołecznych salonach, niż niemoralne zachowanie jednej z jego pociech. Hańba rodziny przyszła wraz z rozwiązłością Henrietty, piątej córki Berkeleya. Dziewczyna wdała się w romans ze swoim szwagrem, lordem Fordem Grey, mężem jej siostry, Mary. Grey uwiódł 17-letnią dziewczynę w jej własnym domu rodzinnym. Potajemne schadzki kochanków odbywały się w Berkeley House przez prawie rok. Przy jednej okazji Grey był nawet uwięziony w szafie Henrietty przez ponad 2 dni bez jedzenia i wody, nie mogąc opuścić jej sypialni niezauważonym. W końcu zaniepokojona dziwnym zachowaniem córki, lady Berkeley nakazała przeszukać pokój dziewczyny. Namiętne listy kochanków wkrótce zostały odnalezione, a cała sprawa nabrała charakteru publicznego skandalu. W 1682 roku doszło do procesu sądowego, w którym lord Berkeley oskarżył Greya o rozmyślne działanie, mające na celu zniesławienie jego rodziny. Niestety zarzuty oddalono, gdyż zakochana Henrietta wyprowadziła się z domu i oficjalnie zamieszkała ze szwagrem w Londynie. Następnie para udała się w podróż do Holandii, chcąc ukryć przed londyńskim towarzystwem postępującą ciążę Henrietty. Nie wiadomo, czy po porodzie dziewczyna wróciła do kraju sama, czy w towarzystwie kochanka. Również późniejsze losy dziecka i jej samej nie są do końca znane. Wiadomo jedynie, że zmarła w hrabstwie Kent w 1710 roku, jako niezamężna, żyjąca w samotności kobieta. Tymczasem zniesławiona rezydencja rodu Berkeley spłonęła doszczętnie w pożarze w 1733 roku, a ziemia wraz ze zgliszczami została odsprzedana księciu Devonshire. Nowy właściciel wybudował własną posiadłość w tym samym miejscu, zmieniając jej nazwę na Devonshire House. Współczesny Berkeley Square oraz ulica Berkeley Street znajdują się w pobliżu nieistniejącej już posiadłości.
Historia rodu Grosvenor
Era budowania ogromnych rezydencji w okolicy Piccadilly zakończyła się w latach 20. XVIII wieku, kiedy na arenę tutejszych nieruchomości wkroczył potężny ród Grosvenor. Większość ziemi należącej do terenów dzisiejszego Mayfair od ponad 300 lat, niezmiennie znajduje się w posiadaniu tejże rodziny. Historia rodu sięga wstecz aż do czasów Wilhelma Zdobywcy, który przybył na ziemie angielskie w 1066 roku wraz ze świtą zaufanych rycerzy. Jednym z nich był Hugh Le Grand Veneur (fr. wielki myśliwy). Hugh słynął przede wszystkim z tego, że lubił dobrze zjeść, toteż jego poddani nadali mu żartobliwy przydomek Le Gros Veneur (fr. gruby myśliwy). Szlachcic nosił swój pseudonim z dumą do końca życia, a samo określenie stało się z czasem oficjalnym nazwiskiem jego rodu. Rodzina Grosvenor otrzymała od Wilhelma Zdobywcy pokaźny majątek ziemski leżący w hrabstwie Cheshire. Z kolei tereny dzisiejszego Mayfair weszły w jej posiadanie w 1677 roku, za sprawą małżeństwa Thomasa Grosvenor z Mary Davies – nieletnią córką i dziedziczką bogatego notariusza z the City.
Mary Davies i Thomas Grosvenor
Ojciec Mary Davies pracował dla majętnej rodziny Audley. W XVII wieku angielscy notariusze nie tylko spisywali akty prawne, ale pełnili również funkcje przynależne współczesnym prawnikom. Davies zarządzał kapitałem swoich zamożnych klientów, miał zatem pierwszeństwo dostępu do ofert inwestycyjnych ówczesnej stolicy. Zaoszczędzoną gotówkę postanowił zainwestować w ziemię. Niestety w 1665 roku zaledwie 29-letni ojciec Mary zmarł na dżumę, która dziesiątkowała wtedy mieszkańców Londynu. Jego dom był dopiero w trakcie budowy, a jego dziedziczka miała zaledwie 6 miesięcy. Prawni opiekunowie zadbali jednak o jej przyszłość. Ogromny spadek po ojcu dawał jej dużą szansę na znalezienie świetnej partii w kręgach arystokracji. Według ówczesnego prawa należało zaczekać do momentu, aż dziewczynka ukończy 12 lat. Był to minimalny, wymagany wiek do zawarcia zaaranżowanego małżeństwa. W oznaczonym dniu podpisano kontrakt ślubny, który czynił Mary żoną 21-letniego baroneta, Thomasa Grosvenor. Posag dziewczynki wyniósł ponad 500 akrów ziemi leżących na zachód od stolicy. Z tych ogromnych terenów około 100 akrów leżało w obrębie Oxford Street i Park Lane, czyli na terenie obecnego Mayfair. W XVII wieku były to jedynie dzikie łąki, bagna i sady leżące daleko poza granicami miasta, ale już wtedy ród Grosvenor zdawał sobie sprawę z ogromnego potencjału tego majątku. Ślub odbył się 10 października 1677 w kościele St. Clement Danes. W obronie praw nieletniej mężatki, Mary pozostała przez kolejne dwa lata pod opieką swojej ciotki. Rodzina Thomasa musiała w tym czasie zapewniać odpowiednią ilość pieniędzy na jej utrzymanie. Lord Grosvenor nie miał z tym jednak większych kłopotów. W 1677 roku suma rocznego zysku z samych 100 akrów Mayfair wyniosła bowiem ponad £2,170 (dzisiejsze £248,356).
Dalsze losy Mary Davies
Thomas Grosvenor zmarł w 1700 roku, pozostawiając Mary z trójką nieletnich synów. Ich córka urodziła się miesiąc po jego śmierci. Jego testament pozostawił wdowie procent od dochodów z nieruchomości Mayfair, stabilizując jej sytuację finansową. Niestety już w czasie trwania małżeństwa, Mary wykazywała oznaki niestabilności psychicznej, które pogłębiły się znacznie wraz ze śmiercią męża. W 1701 roku podczas podróży do Paryża kobieta została podstępnie nakłoniona do wzięcia ślubu z Edwardem Fenwick – bratem kapelana kościoła katolickiego, którego przyjęła pod swój dach. Rozwiązanie małżeństwa, zawartego wyłącznie w celu wyłudzenia majątku, zajęło 4 lata prawniczych dysput i walki w sądach. Ostatecznie związek został anulowany w 1705 roku. W tym samym roku zwołano komisję psychiatryczną, która uznała Mary za obłąkaną. Kobieta została oddana pod opiekę Francisa Cholmondeley, którego Thomas Grosvenor wyznaczył w testamencie na opiekuna prawnego swoich dzieci. W rezultacie dochody z ziem Mary były od tej pory w rękach Francisa, który wypłacał wdowie dożywotnią rentę. Lady Mary nie odzyskała sprawności umysłowej do końca życia. Zmarła w 1730 roku.
Rozwój Mayfair na ziemiach rodu Grosvenor
Rodzina Grosvenor przeznaczyła 100 akrów leżących w obrębie Mayfair na stworzenie luksusowej dzielnicy mieszkaniowej dla arystokracji. Inwestycję rozpoczęto w pierwszej połowie XVIII wieku od wytyczenia ogromnego placu w centrum majątku oraz rozplanowania odchodzących od skweru ulic. Architekci pracujący nad tutejszymi domami mieli za zadanie stworzyć przestronne wille wraz z przybudówkami i stajniami na tyłach, przeznaczonymi dla dużej ilości służby. Imponujący Grosvenor Square do dzisiaj pozostaje największym placem publicznym w stolicy, chociaż dawna zabudowa wokół niego uległa całkowitej transformacji. Wśród pierwszych nabywców tutejszych 277 szykownych rezydencji znalazło się aż 48 członków Izby Lordów. 69 domów zamieszkiwały osoby utytułowane: baronowie, kawalerowie orderu, a także zagraniczna szlachta. Mayfair XVIII wieku było miejscem, gdzie koncentrowały się największe i najbogatsze rodziny w kraju. Dla przykładu dom barona Conway przy 16 Grosvenor Street, który nie wyróżniał się na tle pozostałych, zatrudniał w 1746 roku 22 służących. Średnie, roczne wydatki barona na utrzymanie domu (płace dla służby i zaopatrzenie spiżarni) wynosiły średnio £3 tysiące (dzisiejsze £350 000).
Mieszkańcy Grosvenor Square i okolic
Do lat 70. XVIII wieku większość Mayfair została zabudowana, a napływający mieszkańcy ukształtowali charakter socjalny dzielnicy, który utrzymał się bez większych zmian przez następne 200 lat. Plac Grosvenor Square oraz odchodzące od niego ulice pozostawały najdroższymi adresami stolicy, zamieszkałymi przez magnatów, polityków i osobistości salonowe. Okolica ta była esencją wszystkiego, co modne i wykwintne. Pod koniec stulecia domy przy Grosvenor Square zajmowali trzej książęta, sześciu earlów oraz wicehrabia. W pobliżu placu mieszkało 37 członków Parlamentu, 18 baronetów oraz 39 dam z towarzystwa. Szlachta zagraniczna była reprezentowana przez ministra z Hanoweru – barona Alvensleben oraz księcia orleańskiego Philippe Egalité. Nieco dalej od arystokratycznego centrum majątku znajdowały się domy dobrze sytuowanych doktorów, urzędników państwowych, prawników i architektów. Najdalej od placu mieszkali liczni kupcy i rzemieślnicy oferujący swoje usługi elicie. Ta grupa stanowiła ponad połowę wszystkich mieszkańców dzielnicy. To dzięki ich obecności na rogach ulic powstały eleganckie kawiarnie i cukiernie, a także zakłady szewców, krawców, hafciarzy i tapicerów. Sprzedawano porcelanę, luksusowe wyposażenie domów oraz wysokiej jakości produkty spożywcze. Głównymi ulicami handlowymi ówczesnego Mayfair były Davies Street, Mount Street, South Audley Street, Oxford Street oraz Park Street, z których Mount Street była najbardziej szykowna i modna.
Mayfair w XIX wieku
Mayfair pozostało niezmienne aż do początku XIX wieku, kiedy to rodzina Grosvenor postanowiła o przebudowie dużej części dzielnicy. Konieczność dokonania zmian wynikła poniekąd z wiktoriańskich zasad etykiety. Rezydencje arystokracji znajdowały się w bliskim otoczeniu nędznych kwater handlarzy i rzemieślników, skupionych zwłaszcza na południe od Oxford Street. Wyraźne mieszanie się klas społecznych uchodziło w tych czasach za niepożądane i wysoce niemoralne. Aby nie drażnić wrażliwych oczu wyższych sfer, większość starych domów sklepikarzy zrównano z ziemią, a w ich miejsce wzniesiono eleganckie pensjonaty z kwaterami pod wynajem. Zmiany te znacznie poprawiły standardy życiowe okolicznych robotników. Warto jednak podkreślić, że pomimo licznych modernizacji w wyglądzie dzielnicy, jej przekrój społeczny pozostał bez zmian. Grosvenor Square utrzymał swój status enklawy luksusu. Według spisu ludności z 1841 roku, 76% ludzi zamieszkujących jego okolice stanowiła służba domowa mieszkająca u swych pracodawców. Średnia wielkość tutejszego gospodarstwa domowego wynosiła wtedy 16.7 osób, z czego aż 12.9 stanowiła służba. Największym domostwem przy Grosvenor Square była rezydencja earla Harrowby, którego 4-osobowa rodzina była obsługiwana przez 23 służących. Z kolei w 1871 roku rekord Mayfair pobił Dudley House znajdujący się przy Park Lane. Earl Dudley z żoną, noworodkiem oraz trojgiem kuzynostwa w wieku dorastania byli obsługiwani przez 28 służących, 2 woźniców oraz 7 pomocników stajennych.
Zaułki arystokratycznego Mayfair
XIX-wieczne dokumenty wspominają również o zaułkach na tyłach ogromnych posiadłości, takich jak Adams Row i Three Kings Yard. Tutaj toczyło się z goła inne życie. Dla przykładu przy Three Kings Yard mieszkało ze swymi rodzinami 10 woźniców, kilku fornali i stajennych, a także pokojówka i barman z pobliskiego pubu. Cała populacja tej małej ulicy wynosiła 65 osób, schowanych i upchniętych na zapleczu wielkiego świata socjety. Te mikrospołeczności, tak zależne od swoich pracodawców, były w tym samym czasie zupełnie od nich odizolowane, chociaż de facto ściany ich domów stykały się ze sobą. Zakątki dla służby często ukrywano za pomocą ozdobnych bram i wysokich murów. Uliczki tego typu można znaleźć nie tylko na Mayfair, ale i w innych bogatych dzielnicach starego Londynu, jak Belgravia, Knightsbridge czy Chelsea. To właśnie tutaj czyszczono konie, prano delikatną bieliznę, oprawiano ptactwo, a przede wszystkim przekazywano sobie najświeższe plotki zasłyszane na wielkopańskich salonach.
Nowa era w historii Mayfair
Koniec XIX wieku był zwiastunem drastycznych zmian w strukturze społecznej Mayfair. Dzielnica zaczęła przyciągać zupełnie nowy typ mieszkańców. Nowobogaccy lokatorzy pokroju rodziny Rothschild, coraz częściej decydowali się na zakup tutejszych nieruchomości. Finansiści, przemysłowcy i kupcy kolonialni chętnie inwestowali pieniądze w jeden z najbardziej prestiżowych adresów na mapie świata. Ich napływ wyznaczył również nowy trend na londyńskich salonach. Ludzie biznesu bez jakichkolwiek związków z brytyjską arystokracją byli teraz zapraszani na bale i ekskluzywne wydarzenia londyńskiego sezonu, na równi z książętami. Fenomen ten trwał aż do wybuchu I wojny światowej, która wyznaczyła początek zupełnie nowej ery. Liczba ludności zaczęła kurczyć się gwałtownie już w pierwszych miesiącach działań wojennych. Większość starych rodów opuściła Mayfair do końca lat 30. XX wieku, chroniąc się na wsi lub za granicą. Ich miejsce zajęła dużo mniejsza, młoda elita, która swoje tytuły szlacheckie nabyła po 1900 roku. Socjeta pozostająca w Londynie starała się kontynuować rytuały sezonu towarzyskiego, ale jego charakter uległ wielkim zmianom. Bale z czasów edwardiańskich zostały zastąpione przez stojące przyjęcia typu cocktail party. Obnoszenie się ze swoim bogactwem w czasie wojny zostało naznaczone społecznym stygmatem. Pojawienie się kabaretów i nocnych klubów na Mayfair obwieściło ostateczny koniec epoki splendoru. Posiadłości arystokratów stały się nierentowne i niemożliwe do utrzymania nawet dla najbogatszych Brytyjczyków. Opuszczone pałace stopniowo zaczęto dzielić na mieszkania, a serce Mayfair zaczęło przekształcać się w dzielnicę ambasad i konsulatów. Komercjalizacja nastąpiła błyskawicznie pomimo oporu rodziny Grosvenor, która za wszelką cenę próbowała ocalić wyjątkowy status dzielnicy. Gwoździem do trumny arystokratycznego Mayfair była sytuacja stolicy po II wojnie światowej. Zrujnowane the City zmusiło setki firm do znalezienia nowych lokali. Do lat 60. XX wieku 70% zabudowy zostało zaadaptowane pod działalność komercyjną i biurową. W 1970 roku zaledwie jeden książę mieszkał jeszcze na Mayfair.
Majątek rodu Grosvenor w XXI wieku
Rodzina Grosvenor do dzisiaj utrzymuje swoją niekwestionowaną pozycję lidera na rynku nieruchomości Mayfair. Jej nazwisko stało się z czasem synonimem fortuny i prestiżu, rosnącego wraz ze zdobywaniem kolejnych przywilejów szlacheckich. W 1874 roku ród otrzymał najwyższą nobilitację w szeregach brytyjskiej arystokracji – tytuł książęcy. Od tej pory głowa familii znana jest jako Duke of Westminster. Miano to jest najwyższym z możliwych do osiągnięcia dla ludzi spoza rodziny królewskiej. Obecnie interesy rodziny wyglądają lepiej niż kiedykolwiek. Nieruchomości Grosvenor Estate nie ograniczają się już do samego Londynu, lecz znajdują się na całym świecie, m.in. w USA, Australii, Chinach i Kanadzie. Obecnym, siódmym Księciem Westminsterskim jest lord Hugh Richard Louis Grosvenor urodzony w 1991 roku. Tytuł odziedziczył w sierpniu 2016 roku po śmierci swego ojca. Majątek młodego arystokraty szacowany jest na £9 miliardów czyniąc go najbogatszym człowiekiem na świecie poniżej 30 roku życia. Jego oficjalna rezydencja to Eaton Hall położona w hrabstwie Cheshire, leżąca na ziemiach otrzymanych w lenno od Wilhelma Zdobywcy w XI wieku.
Ryba